Konferencja Naukowa KOZIOŁEK MATOŁEK I INNE BAJKOWE ZWIERZĘTA W TEKSTACH KULTURY 2-3 X 2015

W dniach 2-3 X 2015 roku odbyła się Ogólnopolska Konferencja Naukowa KOZIOŁEK MATOŁEK I INNE BAJKOWE ZWIERZĘTA W TEKSTACH KULTURY. Potraktowaliśmy to spotkanie jako ważny element projektu, gdyż potwierdził wagę problemu do przedyskutowania. Pierwszego dnia uczestnicy wysłuchali 19 referatów badaczy literatury i kultury dziecięcej z sześciu uniwersytetów (KUL, UG, UJ, UŁ, UW i UJK). Obradom towarzyszyła dyskusja kreatywna w pomysły i postulaty, jak zachęcać najmłodszych do lektury w ogóle oraz jakich argumentów, technik i narzędzi użyć, aby zapoznać dzieci z klasyczną bajką, baśnią, komiksem, filmem oglądanym w kinie. Okazuje się bowiem, że w czasach komputera w sieci, zalewie osobistych ekranów, niełatwo skłonić dzieci do wyboru oferty kulturalnej z czasów… ich rodziców i dziadków. A jednak – na co wskazywali referenci i dyskutanci (w tym praktycy zaangażowani na co dzień wspieraniem dzieci na różnych polach ich aktywności) – warto przypominać o kanoniczych tekstach kultury z przeszłości i czerpać z nich korzyści.

Pretekstem do przygotowania wystąpień przez uczestników konferencji i rozmów kuluarowych w czasie jej trwania okazał się bohater komiksowego projektu Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza – sympatyczny koziołek Matołek. Bajkowa postać, której narodziny i dzieciństwo Kornel Makuszyński – autor tekstu słownego czterech ksiąg przygód Koziołka Matołka – związał z Pacanowem, żyje dziś w dużej mierze dzięki działaniom promocyjnym Europejskiego Centrum Bajki usytuowanego w „rodzinnej” miejscowości komiksowego bohatera.

ECB w Pacanowie na nowo wypromowało Koziołka Matołka, jako najsławniejszego „pacanowianina”, pozwalając mu się zaprzyjaźnić z bohaterami współczesnych, jak również historycznych tekstów kultury adresowanych do najmłodszych. Na naszej konferencji referenci zestawili Matołka z innymi bajkowymi zwierzętami, starając się zwrócić uwagę uczestników, iż zwierzęta w kulturze dziecięcej były zawsze. Otwierająca obrady Jolanta Dzieniakowska – profesor Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach – zauważyła na przykład, jak wiele „tekstów o zwierzętach” było w spisach książek polecanych dla uczniów szkół powszechnych w Drugiej Rzeczypospolitej. Na motyw zwierzęcy w językowej twórczości dzieci zwróciła z kolei uwagę profesor Anna Wasilewska z Uniwersytetu Gdańskiego. Dr Ewa Boksa podkreśliła wagę bajek zwierzęcych w terapii logopedycznej.
Obecni na konferencji mogli wysłuchać referatów, których treść dotyczyła w ogóle tematu zwierząt w tekstach kultury, konkretnych postaci zwierzęcych w bajkach dawnych i współczesnych, jak również historii i aktualnej „kondycji” przewodniego bohatera naukowego spotkania, czyli Koziołka Matołka Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza. Przykładowo najmłodsza referentka Anna Dobrut (studentka pierwszego roku studiów magisterskich kieleckiej polonistyki) mówiła o kreacji bohaterów zwierzęcych kota Filemona i Kitty White z bajki Hello Kitty, natomiast profesor Marta Bolińska pochyliła się nad różnymi „kolegami” Koziołka Matołka. Jak burzliwe i ciekawe były dzieje kolejnych ksiąg i wydań Przygód Koziołka Matołka w kraju i za granicą, mogliśmy się przekonać po wysłuchaniu wypowiedzi profesor Moniki Olczak-Kardas z UJK, dr Justyny Staroń z KUL, dr Moniki Bator z UJK i mgra Radosława Szmatoły (doktoranta literaturoznawstwa).
Dopełnieniem literackich dywagacji na temat Koziołka Matołka i innych zwierząt występujących w książkach dla dzieci okazały się głosy o audiowizualnych tekstach kultury. I tak dr Katarzyna Chmielewska film Mój brat niedźwiedź (Brother Bear, USA 2003) nazwała „inspirującą transgresją”.

Niestety, zabrakło namysłu nad interaktywnymi tekstami kultury digitalnej, wydawałoby się, że najbardziej oddziałującymi na wyobraźnię dziecięcą, w których tkwi potencjał, by inspirowały publiczność, kreowały stosunek najmłodszych do innych, siebie i świata. Cóż, okazało się, że w czasach internetu i gier komputerowych, uczestnicy konferencji nie zauważyli epokowej zmiany, jakiej na naszych oczach ulega kultura dziecięca. Jest zatem o czym myśleć… Z pewnością przydałaby się konferencja z udziałem specjalistów i entuzjastów gier komputerowych i nowoczesnych animacji multimedialnych. Zderzenie myślenia literaturoznawców, filmoznawców, pedagogów z artystami sztuk wizualnych i informatykami, mogłaby być bardzo inspirująca dla wszystkich, z wymierną korzyścią dla dzieci. Organizatorzy (Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie) wspólnie z partnerami (Samorządowym Ośrodkiem Doradztwa Metodycznego dla Nauczycieli w Kielcach i Szkołą Główną Handlową w Warszawie) i BWA w Kielcach oraz kinem „Fenomen” – instytucjami zainteresowanymi współpracą, zamierzają kontynuować spotkania z wszystkimi podmiotami i osobami fizycznymi zainteresowanymi rozwijaniem się kultury adresowanej dla najmłodszych w XXI wieku. Mamy nadzieję, że zainicjowane na Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej KOZIOŁEK MATOŁEK I INNE BAJKOWE ZWIERZĘTA W TEKSTACH KULTURY tematy będą kontynuowane. Póki co planujemy opublikowanie referatów i ważniejszych głosów w dyskusji oraz zachęcamy zainteresowanych do aktywności na internetowym forum dyskusyjnym Instytutu Bajki w Pacanowie. W dalszej perspektywie myślimy o stałych spotkaniach w ECB teoretyków i praktyków zajmujących się literacką i artystyczną komunikacją dzieci.

Przysłowiową „kropką nad i”, w jakimś sensie próbą żartobliwego podsumowania konferencji były imprezy towarzyszące: magiczny wieczór w Antykwariacie im. Andrzeja Metzgera w Kielcach i… Nocne czytanie Koziołka przez uczestników konferencji. Miłym zaskoczeniem dla wszystkich biorących udział w wycieczce do Pacanowa było nie tylko Europejski Centrum Bajki jako miejsce zabawy dla dzieci, ale… profesjonalizm animatorów. Kadra po prostu zrealizowała z gośćmi taki sam program, jaki standardowo proponuje dzieciom. Było to bardzo pouczające i na wysokim poziomie merytorycznym. Poczuliśmy w sobie… „dziecko”. Chapeau bas!

dr hab. prof. UJK Barbara Gierszewska